به مناسب فرا رسیدن ماه میهمانی خدا ( رمضان )

احكام و دستور العمل‏هاى دين مقدس اسلام ضامن سعادت بشر در دنيا و آخرت است. به همين دليل، هرچه زمان مى‏گذرد و علم و دانش پيشرفت مى‏كند، بيشتر به اهميت  و عظمت احكام اسلامى پى ‏برده می شود.

يكى از احكام اسلامى كه ما مسلمانان هر سال انجام مى‏دهيم «روزه دارى» است، که این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که روزه چه تاثیراتی بر سلامتی انسان دارد؟ و این مقاله سعی دارد تا به طور اجمال، از دیدگاه علم روز و روایات اسلامی به بحث و بررسی آن بپردازد.

در ابتدا  لازم است اهمیت سلامتى، به‌طور گذرا مطرح شود. سپس بخشی از تأثيراتي روزه را بر سلامتی انسان، از دیدگاه روایات و دانشمندان بیان  خواهیم کرد.

اهمیت سلامتی

سلامتى نعمتى است كه اهميت آن بر هيچ كس پوشيده نيست؛ به گونه‏اى كه امروزه موضوع سلامتى و ضرورت حفظ آن از چنان جايگاهى برخوردار گرديده است كه سازمان‏هاى بين المللى، منطقه‏اى و كشورى دست به تلاش‏هاى وسيعى زده‏اند تا با اجراى برنامه‏هاى جامع و ارائه راه‏كارهاى مناسب، سطح سلامتى را در جوامع بشرى ارتقاء ببخشند. دين مقدس اسلام نيز كه پاسخگوى همه نيازهاى فردى و اجتماعى جامعه بشرى است به طور ويژه به اين موضوع توجه نموده است. روايات فراوانى كه از بزرگان دين به دست ما رسيده است خود بيانگر اين موضوع است.

حضرت على(ع) در نهج البلاغه، سه چيز را به عنوان نعمت‏هاى بزرگ براى انسان مى‏شمارد كه يكى از آنها نعمت سلامتى است.

روزه از جمله احكام انسان ساز اسلامى است كه علاوه بر اينكه روح را پرورش مى‏دهد و از گناهان - معاصى و رذائل اخلاقى پاك مى‏كند، نقش عمده ی نيز در سلامتى و درمان بيماريهاى جسم ايفا مى‏كند. چنانكه در روايات متعددى به فوايد جسمى روزه نيز تصريح شده است؛ پيامبر اعظم(ص) در اين زمينه مى‏فرمايند: «صوموا تصحوا»  روزه بگيريد تا بدن سالم داشته باشيد.

در جاى ديگر حضرت مى‏فرمايند:« عمارة الظاهر و الباطن... و فيه من الفوائد مالا يحصى» روزه بدن و روح انسان را آباد مى‏سازد. در روزه آنقدر فائده هست كه قابل شمارش نيست.

شايد مردم آن روزگار به خوبى، به عمق سخن حضرت پى نبرده باشند؛ اما در پرتو پيشرفت علم و دانش، تأثيرات شگرف «روزه» بر جسم و روح و اثر معجزه آساى آن، در سلامتى بدن و درمان انواع بيمارى‏ها به اثبات رسيده است.

اينك به برخى از اثرات روزه بر سلامتى بدن، اشاره مى‏شود:

1 - روزه و تقويت حافظه

بدون شك حافظه نقش بسيار مهمى در پيشرفت و ترقى انسان ايفا مى‏كند. افرادى كه از حافظه قوى برخوردارند، موفقترند.

روان شناسان عصر حاضر براى تقويت حافظه روش‏ها و تمرينات مختلفى را ارائه داده‏اند. اما كسانى كه روزه مى‏گيرند علاوه بر اينكه از بركات معنوى، برخوردار مى‏شوند، حافظه آنان نيز تقويت مى‏گردد؛ زيرا يكى از فوايد «روزه»، تقويت حافظه است.

عن امير المؤمنين(ع) قال: ثلاث يذهب البلغم و يزدن فى الحفظ: السواك و الصوم و قراءة القرآن.

حضرت اميرالمؤمنين على(ع) مى‏فرمايند: سه چيز بلغم را از بين مى‏برد و حافظه را زياد مى‏كند: مسواك كردن، روزه گرفتن و قرائت قرآن.

2 - نقش روزه در مبارزه با چاقى

يكى از معضلات كه بشر عصر حاضر با آن دست به گريبانگير است معضل چاقى است، كه احتمال ابتلا به بيماريهاى مزمن مانند بيمارهاى قلبى و عروقى، چربى خون، فشار خون بالا، ديابت و... را افزايش مى‏دهد.

عوامل متعددى در بروز چاقى دخالت دارند كه در اين ميان كم تحركى و زياده روى در تغذيه، و به اصطلاح «پرخورى» از جمله عوامل اصلى پيدايش اين معضل به شمار مى‏روند.

براى رفع اين معضل انسان‏هاى عصر حاضر راهكارهاى متعددى را تجربه كرده‏اند از عمل جراحى گرفته تا رژيم‏هاى لاغرى، قرص‏هاى لاغرى، شكم بند و...

«در اسلام دو روش خاص براى رفع معضل چاقى وجود دارد كه به اصطلاح پزشكى يكى پيشگيرى و ديگرى درمانى است»:

1 - راهكار كه اسلام براى پيشگرى از پيدايش معضل چاقى و عوارض ناگوار آن ارائه نموده است يك برنامه دائمى و هميشگى است كه مى‏بايست در هر وعده غذايى اعمال گردد و آن عبارت از اينست كه: «پيش از اينكه سير شويد دست از غذا بكشيد.»

اگر به مجامع روايى مراجعه نمائيم به روايات فروانى برمى خوريم كه بر اين اصل تأكيد مى‏كنند كه به عنوان نمونه به ذكر چند روايت بسنده مى‏شود:

پيامبر اعظم(ص) در اين زمينه مى‏فرمايند: «المعدة بيت كل داء و الحمية رأس كل دواء»

معده مركز و خانه هر دردى است و اجتناب از (غذاهاى نامناسب و پرخورى) اساس و رأس هر داروى شفا بخش است.

حضرت على(ع) مى‏فرمايند: «لا ترفعن يدك من الطعام الا و ان تشتهيه»

پيش از اينكه سير شويد دست از غذا بكشيد.

حضرت در جاى ديگر مى‏فرمايند: «قلة الاكل تمنع كثيرا من أعلال الجسم»

كم خورى، مانع بسيارى از بيمارى‏هاى جسم مى‏شود.

از نظر علمى نيز دانشمندان پس از طى مراحل مختلف تحقيقات علمى و تجربى به اين نتيجه رسيده‏اند كه مطمئن‏ترين راه براى پيشگرى از معضل چاقى، ميانه روى و رعايت اعتدال در تغذيه است.

به قول سعدی:

اندازه نگه دار كه اندازه نكوست

هم لايق دشمن است هم لايق دوست

2 - روش ديگر اسلام براى مقابله با چاقى، يك «مبارزه ساليانه» تحت عنوان برنامه «روزه دارى» است. به اين ترتيب اگر در طول سال بنا به هر عللى، ذخائر و چربى‏هاى جذب نشده در بدن انسان انباشته شود، فرصتى آن را دارد كه سال يك بار، در طول مدت يك ماه روزه دارى، بطور تدريجى و بدون هيچ گونه عارضه جانبى، چربى‏هاى ذخيره شده را بسوزاند و بار بدن را سبك كند.

3 - تأثير روزه در كاهش ابتلا به بيمارهاى قلبى

بر اساس آخرين تحقيقات منتشر شده در مجله (تغذيه و متابوليسم آمريكا) روزه دارى يكى از مهمترين عوامل تأثيرگذار بر سلامت افراد است. شاخص‏ترين تأثير آن كاهش خطر ابتلا به بيمارى‏هاى قلبى به ويژه سكته قلبى است. در طول ماه رمضان به دليل آنكه خوردن و آشاميدن به دو زمان سحر و افطار محدود شده و فاصله‏ى اين دو زمان حدودا 12 ساعت است دستگاههاى مختلف بدن به ويژه دستگاه گوارش و گردش خون استراحت مى‏كنند. استراحت اين دو دستگاه به شدت بر سلامت قلب و اندامهاى گوارشى مؤثر است. پژوهش‏هاى انجام شده روى 24 زن و مرد مسلمان غير سيگارى با ميزان كلسترول خون طبيعى كه در رده‏ى سنى 20 تا 30 سال قرار داشتند نكات تازه‏اى را در باره روزه دارى و تأثير آن بر قلب نشان داد. به اين ترتيب كه حدود 20 روز پس از شروع ماه مبارك رمضان ميزان «هموسيستئين» اصلى‏ترين عامل بروز سكته قلبى، در خون اين افراد به شدت كاهش يافت؛ از طرفى ميزان كلسترول خوب يا حافظتى (HDL) افزايش يافته و غلظت خون نيز در حد طبيعى قرار داشت. كاهش ميزان «ترى گليسيريدها» و «كلسترول بد» (LDL) يكى ديگر از اثرات مثبت ناشى از روزه دارى در اين افراد بود.

تأثير روزه بر سلامتى بدن از ديدگاه دانشمندان

در پرتو پيشرفت دانش پزشكى، پزشكان و متخصصان دريافته‏اند كه روزه عالى‏ترين روش براى درمان انواع بيمارى‏ها به شمار مى‏رود. كمتر طبيبى است كه به اين حقيقت اشاره‏اى نكرده باشد.

دكتر الكسيس كارل، در كتاب انسان موجودى ناشناخته مى‏نويسد: با روزه‏دارى قند خون، در كبد مى‏ريزد و چربى‏هاى كه در زير پوست ذخيره شده‏اند و پروتئين‏هاى عضلات و غدد و سلولهاى كبدى آزاد مى‏شوند و به مصرف تغذيه مى‏رسند.

دكتر ژان فروموزان، روش معالجه با روزه را شستشوى اعضاى بدن تعبير مى‏كند كه در آغاز روزه دارى، عرق بدن زياد است، دهان بو مى‏گيرد، گاه آب از بينى راه مى‏افتد كه همه‏ى اينها علامت شروع شستشوى كامل بدن است. پس از سه الى چهار روز بو برطرف مى‏شود، «اسيد اوريك» ادرار كاهش مى‏یابد و شخص احساس سبكى و نشاط خارق العاده مى‏كند در اين حال اعضا هم استراحت كافى دارند.

دكتر تومانيانس راجع به فوايد روزه مى‏نويسد: روزه بهترين راه معالجه و حفظ تندرستى است. مخصوصا امراضى كه بر دستگاه‏هاى هاضمه، به خصوص كليه و كبد عارض مى‏شود و به توسط دارو نمى‏توان آنها را علاج نمود، روزه به خوبى معالجه مى‏نمايد.

دكتر گوئل پا، مى‏گويد: چهار پنجم بيمارى‏ها از تخمير غذا در روده‏ها ناشى مى‏شود كه همه با روزه اصلاح مى‏گردد.

نتيجه

سلامتى جسم در اسلام از اهميت ويژه‏اى برخوردار است به گونه‏اى كه در روايات اسلامى از آن به عنوان «بزرگترين نعمت» ياد شده است. روزه از جمله احكام انسان ساز اسلامى است كه علاوه بر اينكه جلا دهنده روح آدمى است، جسم انسان را نيز طراوت و جان تازه مى‏بخشد. با توجه به اينكه عامل بسيارى از بيمارى‏ها، پرخورى و زياده روى در خوردن غذاهاى مختلف است، بهترين راه مبارزه با اين بيماريها، «روزه‏دارى» است؛ به طورى كه امروزه دانشمندان، پس از طى مراحل مختلف تحقيقات علمى و تجربى «روزه دارى» را به عنوان عالى‏ترين روش براى درمان انواع بيمارى‏ها معرفى مى‏كنند.

سر درد روزهای اول ماه مبارک رمضان به علت عدم مصرف مواد قندی و کافئین دار ازقبیل قهوه ،چای ، نوشابه ، قند وشکر سفید است که به مرور بر طرف میشود این سردرد هشداری برای شماست که به مواد مخدر و خطرناک فوق معتاد شده اید!!!
ازنوشیدنی های گاز دارو خیلی سرد و آبی که با یخ مستقیماً سرد شده به شدت خودداری کنید. دمای مایعات که می خورید نباید با دمای بدن تفاوت زیادی داشته باشد چون به مرور باعث تخریب معده میشود .ازدیدگاه طب سنتی خوردن آب خیلی سرد به شدت خطرناک است همچنین آبی که با یخ سرد شده باشد تولید سودا میکندهرچند یخ آب شده باشد و دمای آب هم موقع آشامیدن زیاد سرد نشده باشد. بوعلی سینا میگوید اگر خوردن آب یخ در جوانی به شما آسیب نزند در پیری عوارض آن را می بینید .{ در وقت افطار هم باید آب ولرم خورد نه آب جوش. تهرانیها نباید وقت افطار با چایی شروع کنید چای خود باعث 70 بیماری میشود ودر اول افطار خوردن آن به نظر می رسد بیشتر مضرباشد. خوبه مثل خیلی ها از آب جوشی که نبات در اون حل شده و دمای آن در حد ولرم است بخوریدالبته اگر به جای نبات ،خرما بخورید خیلی بهتره. درروایات آمده که خوردن آب گرم در افطار دفعِ صفرا وبلغم میکندو معده وکبد را پاک میکند و... }
3- به هیچ عنوان سحری خوردن رافراموش نکنید کسانی که این عمل مستحب را انجام نمی دهند دچار عدم تمرکز ، سر درد افت قندخون وفشار خون و عصبانیت و بداخلاقی بی حوصلگی ، تحریک پذیری و بوی بد دهان خواهند شد. حتما در سحر از سیب درختی استفاده کنید.رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:آگاه باشید درود خدا بر سحری خوران است. درروایت آمده که سحری بخورید هرچند یک جرعه آب باشد و فرمودند امت من سحری خوردن را ترک نکند هرچند با یک خرمای خشکیده باشد.

مصرف آب گرم و خرما در دو وقت سحر و افطار در روایات تاکید شده و خواص فراوانی دارد.امام صادق علیه السلام فرمودند: غذای رسول خدا صلی الله علیه و آله نان جو و خرما بوده. همچنین حضرت علی علیه السلام هم نان را با خرما میخوردند. خوردن آب بعداز خرما خوردن جلوگیری میکند از یبوست . علی علیه السلام فرمود با شرابخوران مخالفت کنید و به جای شراب به آنها خرما بدهید که خرما درمان دردهاست. اولین چیزی که پیامبر روزه خود را با افطار میکردند یارطب یا خرما بوده.پیامبر خدا دوست میداشت که روزه اش را تا وقتی رطب بود با رطب و اگر رطب نبود با خرما افطارکند وبا همان به پایان برساند با3 یا 5 یا 7 دانه.
خوردن نان و پنیر به همراه انگور یا گردو یا گرمک یا سبزی خوردن از غذاهای دلچسب افطاری و سحر است {بهتراست در سحر گردو و سبزی و خرما را با نان و پنیر بخورید تا برای روزه قدرت کافی داشته باشید. چون با این ترکیب انرژی تا وقت افطار بصورت تدریجی مصرف میشود وتا افطار کمتر احساس ضعف ممکن است داشته باشید. پنیر طبیعت سردی داره حتما با گردو بخورید اگر نبود با سیاهدانه}
خوردن سحری از صدمه به سیستم عصبی ، چشم و قلب جلوگیری کرده به شرطی که سبک ،کامل و سرخ نشده باشد.
شربت خاکشیر با عسل و گلاب مصرف کنید تاآب وقند لازم بدن تامین واعصاب وسیستم گوارش تقویت شودومانع یبوست در این ماه شود. برای پیشگیری از یبوست از میوها و سبزی و سالاد با روغن زیتون همچنین انجیر وآلوی خیس شده استفاده کنید آلو بخارا چون طبیعت سردی دارد برای درمان یبوست و گرما زدگی افراد گرم مزاج بسیار عالی است. همچنین از خوردن ماست برنج، چای، قهوه ،کاکائو ، زولبیا ، بامیه وغذاهای سرخ شده همچنین آش رشته خودداری کنید.
به هیچ عنوان سحري خوردن رافراموش نکنید کسانی که این عمل مستحب را انجام نمی دهند دچار عدم تمرکز ،
سر درد افت قندخون وفشار خون و عصبانیت و بداخلاقی بی حوصلگی ، تحریک پذیري و بوي بد دهان خواهند شد.
حتما در سحر از سیب درختی استفاده کنید.رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:آگاه باشید درود خدا بر سحري خوران است. درروایت آمده که سحري بخورید هرچند یک جرعه آب باشد و فرمودند امت من سحري خوردن را ترك نکند هرچند با یک خرماي خشکیده باشد.
اگر غالباً عصرها دچارضعف، افت فشار خون ، افزایش تعریق ،خستگی، رنگ پریدگی صورت ،احساس افتادن،کم شدن انرژي وسرگیجه
بخصوص هنگام غروب میشوید به مکانهاي گرم نروید در جاي خنک استراحت کنید ومصرف نمک ومایعات و شربتهاي طبیعی و آب میوه هارا افزایش دهید.مھمترین دلیل احساس گرسنگی بیش از حد در طول روز، پرخوری سحر است، در واقع، ما از ترس گرسنگی، پرخوری می کنیم و
این مسأله باعث ترشّح بیش از حدّ ھورمون ھای کاھش دھنده قند خون و احساس ضعف و گرسنگی می شود بنابراین به ھنگام صرف
سحری، رعایت اعتدال را بنمایید.

. «ألا و ان من النعم سعة المال و افضل من سعة المال صحة البدن و أفضل من صحة البدن تقوى القلب»  نهج البلاغه، سخن شماره 395، ص 1014، مؤسسه انتشارات نبوى، چاپ دوم، 1372.

. محمد باقر مجلسى، بحار الانوار ج 93، ص 255، چاپ بيروت، الطبعة الثانية، 1403 ه.

. همان ص 254

. شيخ حر عاملى، وسائل الشيعه، ج 10، باب استحباب صوم كل يوم عدا الايام المحرمة، ص 400، ح 13686، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، الطبعة الثانية، 1414 ه ق.

5.www.tebyan.net/index.aspx?pid=4354-25k-cached

. الشيخ على النمازى، مستدرك سفينة البحار، ج 2، ص 442، مؤسسة النشر الاسلامى.

. محمدى الرى شهرى، ميزان الحكمه، ج 1، ص 91، دار الحديث، الطبعة الاولى.

. على بن محمد الليثى الواسطى، عيون الحكم و المواعظ، ص 370، دار الحديث، الطبعة الاولى.

9.www.tebyan.net/index.aspx?pid=4354-25k-cached

.www.hamshahri.org/news/?id=5134

http:www.irib.ir/health/html/fasting 1382.htm.